ÖZGÜL FOBİ NEDİR
Fobilerin çeşitlerinden biri olan özgül fobiler bir nesne ya da durumla karşılaşınca yahut o nesne ya da durumu düşününce ortaya çıkan korkulardır. Kişi korku yaratan nesne ya da durumdan daima kaçınma davranışı gösterir. Kaçınma şansı olmadığı, maruz kaldığı durumlarda aşırı stres ve panik yaşar. Fobiler bir travmanın sonucunda doğmuş ya da çevreden öğrenilmiş olabilir. Örneğin küçük bir çocuk bir palyaço tarafından beklenmedik kötü bir tepkiyle karşılaşmış olabilir. Bunun sonucunda çocuk palyaçoya karşı bir özgül fobi geliştirebilir. 30 yaşına geldiğinde hala palyaçodan korkar. Bu travma sonucunda oluşan bir özgül fobi örneğidir. Küçükken kediyle oynayan bir çocuğa annesi “dokunma ona, ısırır, tırmalar vs” dediğinde çocuk kediye karşı özgül fobi geliştirir ve kedi görünce kaçınma davranışı gösterir. Bu da sosyal öğrenmeyle kazanılmış özgül fobiye örnektir. Özgül fobiler mantık dışı olabilir ve kişiye özgüdür.
SIK GÖRÜLEN ÖZGÜL FOBİLER
Hayvanlar (yılan, kedi, köpek, fare, örümcek, böcek)
Yükseklik korkusu (akrofobi)
Kapalı alan korkusu (klostrofobi)
Gök gürültüsü, şimşek
Uçak, helikopter, paraşüt
Sürat korkusu (takofobi)
Trafik kazası sonrası araba kullanmaktan ve ön koltukta oturmaktan kaçınma
Sağlıkla ilgili korkular (iğne, ameliyat, kan ve yara görme, MR, röntgen)
Su (boğulma korkusu)
Kostümlü karakterler
GÖRÜLME SIKLIĞI
Toplumun %60 ı bir özgül fobisi olduğunu söyler ancak %11,5 özgül fobi tanısı koyulur. Bu veriler de fobi tedavisi için başvuran çok az insan olduğunu gösterir. Özgül fobiler çoğunlukla tek durumda olduğu için kişi o rahatsız edici uyarandan kaçınarak hayatını devam ettirmeyi tercih eder. Birden çok özgül fobi olduğu durumda bir uzmana başvuran sayısı daha fazladır. Kadınlarda erkeklere göre iki kat daha fazla görülür. Özgül fobi çoğunlukla çocukluk yıllarında edinilir. 20 yaş ve altında görülme sıklığı fazladır.
TEDAVİSİ
Kişi bir nesne ya da durumdan belirgin derecede rahatsızlık duyuyorsa ve kişiyi sıkıntıya sokacak durumdaysa özgül fobi tanısı konur. Özgül fobi tedavisinde kullanılan en etkili yöntem Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT) yöntemidir.
BİLİŞSEL DAVRANIŞÇI TERAPİ
Bilişsel ve Davranışçı terapiler deneysel gelenekten doğar. Odak noktası danışandan sürekli olarak bilgi toplamaktır. Geçmiş yaşantılardan ziyade danışanın şuanki problemlerini yorumlama biçimine odaklanılır ve diğer terapi türlerine göre daha hızlıdır. Terapist, ödevler verir ve yönlendirmeler yapar. Danışana teknik ve yöntemlerle ilgili eğitim verir. Değerlendirme ölçekleri ve soru listeleri kullanır. Travma durumlarında yüzleştirme tekniği kullanılır. Fobilerde maruz bırakma BDT’ de en sık uygulanan ve olumlu sonuç veren yöntemdir.
BDT’NİN ÖZGÜL FOBİLERDE UYGULANMASI
Bilişsel Davranışçı Terapilerin en sık kullanılan yöntemi ödevdir. Danışanın problemini yorumlama biçimini değiştirmek amaçlanır. Korktuğu şeyin üstüne gitmesi için maruz bırakma tekniği kullanılır. Örneğin köpek fobisi olan danışana ilk olarak köpek konulu bir film izleme ödevi verilebilir. Sonrasında terapist kontrolüyle yavaş yavaş köpekli ortama sokmak, tasmalı ve sahipli bir köpeğe yaklaşmak, dokunmak gibi teknikler kullanılabilir. İlaç tedavileri bu teknikler kadar etkili değildir. Hatta bazı ilaçlar terapiden alınacak faydaya ya da uygulanacak yönteme engel olabilir, problemi geçici süreyle gizleyebilir, şiddetini değiştirebilir. Özgül fobilerde uygulanan BDT’de danışanların %75-90’ında kısa sürede olumlu sonuç alınır. Fobi sahibi kişi kötü tepkiler, alay gibi hoş olmayan durumlarla karşılaşabilir. Çevresindeki insanların bu konuda daha bilinçli olması ve empati yapması beklenir. Kişi zaten korkusunun mantıksız olduğunu bilir ancak elinde olmadan kaçınma eğilimi gösterir. Çevrenin fobiye aşırı ilgi ve sempati göstermesi özgül fobinin pekişmesine neden olabilir. Yapılacak en doğru şey psikolojik yardım alması konusunda kişiyi cesaretlendirmektir.